En Az Bir Münekkit Tarafından Yalancılıkla Tenkit Edilen Hicrî İlk İki Asırdaki Râvîlerin İncelenmesi


Turhan H. İ.

Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, cilt.11, sa.1, ss.191-204, 2021 (Hakemli Dergi)

Özet

Bu araştırmanın amacı I./VII. ve II./VIII. asırda en az bir münekkit tarafından hadis uydurduğu söylenen râvîlerin dönemsel, bölgesel ve râvî-münekkit ilişkisi açısından analizini yapmak ve münekkitlerin bu tür râvîlerin rivâyet uydurduklarını belirlerken uyguladıkları metotları tespit etmektir. Kapsamı ise İbn Hacer’in Lisânü’l-Mîzân adlı eserinden rastgele örneklem yöntemi ile seçilen 3000 râvîden oluşmaktadır ki bu, kitabın yaklaşık yüzde otuzluk kısmına tekabül etmektedir. Seçilen örneklem grubu içerisinde en az bir münekkit tarafından hadis uydurduğu gerekçesiyle eleştirilen hicrî ilk iki asırdaki râvîler; bölgeleri, yaşadıkları zaman dilimi, kendilerine yalancılık hükmünü veren münekkit sayısı ve onlarla muâsaratları açısından incelenmiş ve ricâl tenkit ilminin gelişim tarihi dikkate alınarak bazı yorumlar yapılmıştır. Bu bağlamda hicrî ilk iki asırda hadis uydurma faaliyetlerinin hangi bölgelerde yoğunlaştığı ve bunların muhtemel sebepleri, yalancılıkla nitelenen râvîlerin kendi dönemlerinde mi yoksa ölümlerinden sonra mı değerlendirmeye tâbi tutuldukları ve -varsa- vefatlarından sonra hadis uydurdukları açıklanan râvîlerin oranı tespit edilmiştir. Böylece, ricâl tenkit tarihini, özellikle müteahhir dönem âlimleri tarafından yapılan yorumlar üzerinden betimlemek yerine bu disiplinin temel konusu olan ve gerekçeli tenkide tâbi tutulan râvîlerin analiz edilmesiyle elde edilecek veriler üzerinden ortaya koyma imkânı elde edilmiştir. Uygulama alanını merkeze alarak yapılacak bir ricâl tenkit tarihi okumasına hizmet etmesi amacıyla yapılan bu araştırmanın başlangıç niteliğinde olduğu vurgulanmalıdır. Bu makale, Kayseri Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri (BAP) kapsamında SHD-2020-1011 nolu proje koduyla destekleme kapsamındadır.

Bu araştırmanın amacı I./VII. ve II./VIII. asırda en az bir münekkit tarafından hadis uydurduğu söylenen râvîlerin dönemsel, bölgesel ve râvî-münekkit ilişkisi açısından analizini yapmak ve münekkitlerin bu tür râvîlerin rivâyet uydurduklarını belirlerken uyguladıkları metotları tespit etmektir. Kapsamı ise İbn Hacer’in Lisânü’l-Mîzân adlı eserinden rastgele örneklem yöntemi ile seçilen 3000 râvîden oluşmaktadır ki bu, kitabın yaklaşık yüzde otuzluk kısmına tekabül etmektedir. Seçilen örneklem grubu içerisinde en az bir münekkit tarafından hadis uydurduğu gerekçesiyle eleştirilen hicrî ilk iki asırdaki râvîler; bölgeleri, yaşadıkları zaman dilimi, kendilerine yalancılık hükmünü veren münekkit sayısı ve onlarla muâsaratları açısından incelenmiş ve ricâl tenkit ilminin gelişim tarihi dikkate alınarak bazı yorumlar yapılmıştır. Bu bağlamda hicrî ilk iki asırda hadis uydurma faaliyetlerinin hangi bölgelerde yoğunlaştığı ve bunların muhtemel sebepleri, yalancılıkla nitelenen râvîlerin kendi dönemlerinde mi yoksa ölümlerinden sonra mı değerlendirmeye tâbi tutuldukları ve -varsa- vefatlarından sonra hadis uydurdukları açıklanan râvîlerin oranı tespit edilmiştir. Böylece, ricâl tenkit tarihini, özellikle müteahhir dönem âlimleri tarafından yapılan yorumlar üzerinden betimlemek yerine bu disiplinin temel konusu olan ve gerekçeli tenkide tâbi tutulan râvîlerin analiz edilmesiyle elde edilecek veriler üzerinden ortaya koyma imkânı elde edilmiştir. Uygulama alanını merkeze alarak yapılacak bir ricâl tenkit tarihi okumasına hizmet etmesi amacıyla yapılan bu araştırmanın başlangıç niteliğinde olduğu vurgulanmalıdır. Bu makale, Kayseri Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri (BAP) kapsamında SHD-2020-1011 nolu proje koduyla destekleme kapsamındadır.