Atıf İçin Kopyala
Bıyıklı M.
Tokat ilmiyat dergisi, cilt.10, sa.1, ss.119-144, 2022 (Hakemli Dergi)
-
Yayın Türü:
Makale / Tam Makale
-
Cilt numarası:
10
Sayı:
1
-
Basım Tarihi:
2022
-
Doi Numarası:
10.51450/ilmiyat.1058825
-
Dergi Adı:
Tokat ilmiyat dergisi
-
Derginin Tarandığı İndeksler:
TR DİZİN (ULAKBİM)
-
Sayfa Sayıları:
ss.119-144
-
Kayseri Üniversitesi Adresli:
Evet
Özet
- : Kölelik olarak ifade edilen yaşam tarzı bir toplumun, bir başka toplum veya
insanların özgürlüğünü ellerinden alması ve onu zor denecek birçok alanda
çalıştırması şeklinde kendini göstermektedir. Bütün insanlığa gönderilen İslâm
dini, ilk andan itibaren insanların eşitliği ilkesi üzerinde durmuştur. Zengin, fakir,
güçlü zayıf, köle hür, dil, ırk ve renk ayrımı yapmamıştır. Yine bu dinin kitabında
üstünlüğün Allah (cc) korkusunda olduğu vurgulanmıştır. Getirilen emir ve yasaklarla da kölelik kurumunun zamanla kaldırılması hedeflenmiştir. Ayetlerle vurgulanan
bu husus, Bedir Savaşı esirlerinde olduğu gibi Hz. Peygamber’in (s.a.v.) uygulamaları
ve sözleriyle desteklenmiştir. Fakat özellikle savaşlar ve bu işin yerleşik ticareti
sebebiyle tarihi süreçte kölelik müessesesi bir şekilde devam ettirilmiştir. Bazı
halifelerin abartılı rakamlarla ifade edilen köle ve cariyeleri bunun bir göstergesidir. Kölelerin temini de yine harpte ele geçirilen esirlerle ya da pazarlardan satın
alınarak sağlanmıştır. Nereden geldikleri, renkleri, ırkları, güzellikleri, yetenekleri
ve becerileri seçimlerinde etkili olmuştur. Bu şekilde ticari metâʻ gibi temin edilen
kölelerin hiçbir değeri olmamıştır. Onlar toplumun en alt tabakasını oluşturmuş,
börokratik sınıf ya da zenginlerin ev ihtiyacı konunumunda olmuşlardır. Köleler arasında değerlendirilen cariyeler de pazarlarda alınıp satılmış, ev işlerinde
hizmet etmesi ve eğlence meclislerinde şarkı söylemesi gibi birçok amaçla tercih edilmişlerdir. Cariyelerden kimisi halifelere eş olarak ayrıcalık elde ederken
kimisi de sahip oldukları haslet ve yeteneklere binaen ayrıcalık elde etmiştir. Bu
araştırmanın konusu olan Arîb el-Me’mûniyye (ö. 277/890) de hem yetenekleri hem
de hayatı ve hayatına dair rivayetler ile dikkat çekmektedir. İsmi Arîb ve Urîb diye
farklı şekillerde telaffuz edilmekte bazen de annesi Fâtıma ile karıştırılmaktadır.
Araştırmada onun hayatı ile ilgili tüm bulgular, kaynaklar üzerinden ortaya konmaya çalışılmıştır. Sonradan cariye olan Arîb, Caʻfer el-Bermekî’nin (ö. 187/803)
gizli kalan yönü olmuştur. Caʻfer el-Bermekî’nin Fâtıma adlı eşinden olan çocuğu
Arîb, Bermekîlerden sonra köle tüccarlarının eline geçmiştir. Bermekî ailesi, Halife Hârûnürreşîd (ö. 193/809) tarafından cezalandırılınca Arîb’in Hristiyan süt annesi onu köle tüccarı Sinbis’e (ö. ?) satmıştır. Bu şekilde Arîb’in kölelik serüveni
başlamıştır. Halife Emîn (ö. 198/813), onu köle tüccarı Sinbis’ten satın aldıktan sonra
saraya geçmiştir. Halife Emîn’den sonra Me’mûn’un (ö. 218/833) cariyesi olan Arîb,
Me’mûn’un kendisine olan yoğun sevgisi sebebiyle ona nispet edilmiştir. Muʻtasım
(ö. 227/842) dönemine kadar cariye muamelesi görmüş, Muʻtasım’ın onu serbest
bırakmasıyla özgürlüğüne kavuşmuştur. Köleliği esnasında Basra’da eğitim aldığı
anlaşılan Arîb, sıradan bir cariyeden çok farklıdır. O, yalnız iyi bir şarkıcı değil aynı
zamanda iyi bir şâirdir. Binlerle ifade edilen şiir ve besteleri bulunmaktadır. Dönemindeki bütün çalgı aletlerini çalabilmektedir. Bunun yanı sıra iyi bir dilcidir ve
Arapça’yı ustalıkla kullanabilecek kadar dilin inceliklerine hâkimdir. Bu çalışmada
onun, yetenekleri, ekonomik gücü ve siyasi nüfuzuyla alelade bir cariye olmadığı
tespit edilmiştir. Konu Arîb’in hayatı, yanlış rivayetlerin değerlendirilmesi, ekonomik ve siyasi durumu, ilmi yönü ve onun Arap edebiyatındaki yeri üzerinden ele
alınmıştır. Çalışmada betimleme, örnekleme, tümevarım ve sentez olmak üzere
farklı bilimsel araştırma yöntemleri kullanılmıştır.
- The lifestyle expressed as slavery is that a society takes the freedom of
another society or people and makes it work in many difficult areas. The religion
of Islam, which was sent to all humanity, has focused on the principle of equality
of people from the very first moment. Does not discriminate between rich, poor,
strong, weak, free, language, race and color. Again, in the book of this religion, it
is emphasized that the superiority is in the fear of Allāh. With the orders and prohibitions brought, it was aimed to abolish the institution of slavery over time. This
point, which is emphasized in the verses, was supported by the practices and words
of the Prophet, as was the case with the prisoners of the Battle of Badr. However,
due to the wars and the established trade of this business, the institution of slavery
has continued in the historical process. The slaves and concubines of some caliphs,
which are expressed in exaggerated numbers, are an indication of this. Slaves were
obtained with captives captured in war or by purchasing them from markets. Where
they come from, their colors, races, beauty, talents and skills have been influential
in their choices. In this way, slaves provided as commercial goods had no value. They
constituted the lowest stratum of the society, and they were in the position of the
bureaucratic class or the house need of the rich. Odalisques, who were considered
among slaves, were bought and sold in the markets. They have been preferred for
many purposes, such as serving housework and singing in entertainment conventions. While some of the odalisques got privileges as spouses to the caliphs, some
of them got privileges due to their character and abilities. ʿArīb al-Ma’mūnīyya, (d.
277/890) which is the issue of this research, draws attention with both her talents
and the narrations about her life. Her name is pronounced differently as ʿArīb and
ʻUrīb, and sometimes she is confused with her mother, Fāṭima. In the research, all
the findings about her life were tried to be revealed through the sources. ʻArīb, who
later became an odalisque, became the hidden side of Jaʿfar al-Barmakī (d. 187/803).
ʻArīb, the child of Jaʿfar al-Barmakī from his wife named, Fāṭima, passed into the
hands of slave traders after the Barmakids. When the Barmakid family was punished by the Caliph Hārūn al-Rashīd (d. 193/809), ʿArīb’s Christian foster mother
sold her to the slave trader Sinbis (d. ?). In this way, ʿArīb’s adventure of slavery
began. After the Caliph al-Amīn (d. 198/813) bought her from the slave trader Sinbis, ʿArīb went to the palace. ʿArīb, who was the odalisque of al-Mẚmūn (d. 218/833)
after Caliph al-Amīn, was attributed to al-Mẚmūn because he loved her very much.
ʿArīb, who was treated as a odalisque until the time of al-Muʿtaṣim (d. 227/842),
gained freedom when al-Muʿtaṣim released her. ʿArīb, who is understood to have
been educated in Basra during her slavery, is very different from an ordinary concubine. She is not only a good singer but also a good poet. She has thousands of
poems and compositions. She could play all the musical instruments of her time. In
addition, she is a good linguist and has a good command of the subtleties of the language to be able to use Arabic skillfully. In the study, it was determined that she was
not an ordinary odalisque with her talents, political power and political influence.
The subject is discussed through the life of ʿArīb, the evaluation of false rumors,
her economic and political situation, her scientific aspect and her place in Arabic
literature. In the study, scientific methods of description, sampling, induction and
synthesis were used.