Belirli tecrübeler neticesinde ortaya çıkmış, din, gelenek ve göreneklere göre şekillenmiş, kulaktan kulağa rivayet yoluyla yayılmış inanma biçimine Halk İnanışı adını verebiliriz. Doğumdan ölüme kadarki hayatın çeşitli safhalarından gündelik yaşayışa, iktisadi ve sosyal münasebetlere, hava tahminine, güzel sanatlara kadar birçok alanda halk inanışlarını ve etkilerini görmekteyiz. 

    Halk inanışının tarifini, insanlar tarafından batıl ve dine aykırı olduğu bilindiği halde kabullenilip uygulanmaya devam eden inanışlar şeklinde tarif edenler de olmuştur. Bu tanımlamayla birlikte karşımıza “Halk İnanışı” tabiri yerine sıkça kullanılmakta olan “Batıl İnanç” veya “Hurafe” sözcükleri çıkmaktadır. İnsanda çok da olumlu etki yaratmayan batıl inanış üzerinde sıkça tartışılmış ve farklı şekillerde tanımlamalar yapılmıştır. Bunlardan birkaçını verecek olursak: "Bilgi alanının dışında kalan ve gerçekle bağlantısı bulunmayan tasarımlara inanma"; “Korku, çaresizlik, çağrışım gibi psikolojik nedenlerle beliren, geleceği bilmek isteğiyle bazı rastlantı benzerlikleri iyilik ya da kötülüğün ön belirtileri olarak değerlendiren, bilimin ve geçerli bir dinin reddettiği birtakım tabiatüstü kuvvetlerin varlığını kabul eden, kuşaktan kuşağa geçen yanlış ve boş inanmalardır.”; “Batıl, gerçeğe uymayan, doğru olmayan, doğruluğu ispat edilemeyen, inanç demektir.". Yukarıda batıl inanışla ilgili olarak verilen tanımlamalara baktığımızda tamamen eleştirel tarzda bir yaklaşım sergilendiğini görmekteyiz. Bu eleştirileri yaparken göz ardı edilmemesi gereken bazı noktalara değinmek istiyorum.

Unutulmamalıdır ki halk inanışı, isminden de anlaşılacağı üzere inançla ilgili bir konu olup, inancın ispatı ve deneyi olmaz. Şayet bunu bilim dallarıyla ilişkilendirmek istiyorsak, Dinler Tarihi ve Din Fenomenolojisinin verileriyle bir yargıya varmanın daha doğru olacağı kanaatindeyim. Diğer bir noktada gerçeklik ve doğruluk kavramları göreceli olup zamana ve topluma göre değişebilmektedir. Mesela bize saçma, tutarsız gibi gelen bir inanış veya davranış ortaya çıktığı dönemin şartlarında çok tutarlı ve o zamanki bilgilerle örtüşüyor olabilir. O halde baştan ön yargılı davranıp halk inanışlarının tümünü günümüz şartlarına göre değerlendirerek akıl- ilim ve din dışı olarak nitelendirmenin çok da doğru bir tutum olmayacağını düşünüyorum. Aksine, iyi bir tasnif yaparak; akla-ilme ve dine aykırı olanları ayıklayıp geriye kalanı aldığımızda halk inanışları toplumu birleştirici ve hayatı renklendiren, canlandıran unsurlar olarak bugün yaşanacak yarınlara da miras kalacaktır.

Halk inanışları; ihtiyaçlarını gidermek, dileklerini yerine getirmek, ümitlenmek, huzur ve güven duymak isteyen insanın çözüm arayışından doğmuştur. İnandığı şey kişiyi ne kadar tatmin ediyorsa o kadar yaygın ve etkilidir. Hele bir de dini öğelerle örtüşüyorsa ve ilim tarafından da tenkit edilmiyorsa çok daha hızlı bir şekilde kabul görecektir. Yayılması içinse herhangi bir yazılı metin ya da kaynağa gerek olmayıp, kulaktan kulağa nesilden nesile rahatlıkla taşınmaktadır.

Kuzey Van Gölü Havzası’ndaki halk inanışları ve uygulamaları başlığı altında bu inanışların doğru ya da yanlışlığını tartışmaksızın kabullenilen ve yaşanan realiteyi tespit ederek hangi amaçla ne tür uygulamaların gerçekleştirildiğini aktarmaya çalışacağız. 

Anahtar Kelimler: Van Gölü, Halk İnanışları, Ritüeller.