Research Information System
in: Zihin Yetersizliği ve Otizm Spektrum Bozukluğu, Serdal DENİZ,Bora AKDEMİR, Editor, Eğiten Kitap Yayınevi, Ankara, pp.109-128, 2020
Kitabımızda, özel gereksinimli öğrenciler ve özellikle zihin yetersizliği
olan öğrencilerin eğitim öğretimlerinde kullanılabilen doğrudan öğretim
yöntemi, yanlışsız öğretim yöntemleri, işbirlikçi öğretim, gezi-gözlem, rol
oynama, gösteri ve drama yöntemleri açıklanmıştır.
Doğrudan öğretim yönteminde öğrenciye kazandırılması amaçlanan
bilgi ve becerilerin parçadan bütüne doğru aşamalı olarak verilir. Öğretmen merkezli bir öğretim yaklaşımıdır. Doğrudan öğretim yönteminde,
başlangıçta bütün sorumluluk öğretmende iken, öğretim yapılmaya başlandığında ve ilerledikçe sorumluluk öğrenciye geçmektedir. Sorumluluğun öğretmene ait olduğu öğretimin başlangıcında, öğretmen öğretimin
içeriği ile ilgili gerekli ipuçları ile stratejiyi nasıl kullanacağını gösterir.
Bunu yaparken, öğrencinin daha önce bildiği konuyla ilgili alt becerileri
öğrenciye sorar ve doğruları pekiştirir. Rehberli uygulamalar ve alıştır-
121
malardan sonra, sorumluluğun öğrenciye geçtiği zamanlarda ise, öğrenci
öğretmenin göstermiş olduğu stratejiyi tek başına bağımsız uygulamaya
başlar. Bu yöntemde öğrenci sürekli değerlendirilir. Değerlendirmeler öğretim öncesi, öğretim süreci ve öğretim sonrasında sürekli olarak yapılmaktadır. Özel gereksinimli öğrencilerin eğitimlerinde sıklıkla kullanıldığı görülen Yanlışsız Öğretim Yöntemleri temel öğeleri; Hedef Uyaran, İpucu,
Yanıt/Tepki Aralığı Süresi, Öğrenci Tepkisi, Deneme ve Denemeler Arası
Süre açıklanmıştır. Yanlışsız öğretim yöntemlerinden eş zamanlı ipucu ile
öğretimin süreçleri ‘sıfır saniye bekleme süreli öğretim’ süreçleri olarak da
adlandırıldığı görülmektedir. Eş zamanlı ipucu ile öğretimde öğretmen,
öğrenciye hedef uyaranı verdikten hemen sonra kontrol edici ipucunu verir ve ardından öğrenci tepkisinin gelmesini bekler. Sabit bekleme süreli
öğretim ise birbirinden farklı iki ayrı öğretim süreçlerini içermektedir. Bunlar; ‘sıfır saniye süreli öğretim’ ve ‘sabit bekleme süreli öğretim’ süreçleridir.
Sıfır saniye süreli öğretim süreçleri eş zamanlı ipucu öğretim süreçleri ile
aynıdır. Sabit bekleme süreli öğretim süreçlerinde ise hedef uyaran verildikten sonra ipucunun verilmesi arasında belirli bir sabit süre beklenir. Örneğin 3-4-5sn. beklendikten sonra kontrol edici ipucu verilir. Hedef uyaran
ile kontrol edici ipucu arasındaki geçen süreyi öğretmen belirler. Bu süre
içerisinde öğretmen öğrenciden tepki gelmesini bekler. Bu sürece sabit
bekleme süreli deneme oturumları denir.
İşbirlikçi öğretim yöntemi öğrencilerin küçük gruplara bölünerek çalışmaları ve çalışmalarında birbirlerinin öğrenmesine yardım ederek öğrenmeyi gerçekleştirme süreci olarak tanımlanmaktadır. İşbirlikçi öğretim
öğrencilerin, ortak öğrenme amaçlarını gerçekleştirmek için öğretmenler
tarafından genellikle 4-6 kişilik küçük gruplar halinde ayrılmaları ve işbirliği içerisinde birlikte çalışmalarını gerektiren bir yöntemdir. Bu yöntemin
sınıf içi görüntüsü geleneksel sınıf görüntülerden farklı olmaktadır. Gruplara ayrılan öğrenciler ortak öğrenme amaçlarını gerçekleştirmek için birlikte çalışır ve her öğrencinin kapasitelerinin geliştirilmesi önemlidir. Farklı
öğrenme biçimleri olan öğrencilere göre heterojen gruplar oluşturulur ve
grup içerisindeki her öğrenci çalışmalıdır. Ayrıca gruptaki bir öğrencinin
diğer öğrencilerle olumlu etkileşimde bulunması beklenir. Materyaller,
duygu ve düşünceler paylaşılır. Her grup üyesi konunun bir parçasından
sorumludur ve konusuyla ilgili grubun başarısına katkıda bulunur. Öğretmen sınıf içerisinde gruplara ayrılan öğrencilerin arasında dolaşır ve ihtiyaç duyan gruplara yardımcı olur.
122
Gezi-gözlem yöntemi, öğretmenlerin planı ve denetiminde, öğrencilerle birlikte varlık ve olayların kendi doğal ortamlarında planlı ve amaçlı
olarak incelenmesi olarak tanımlanmaktadır. Gezi-gözlem, eğitim öğretimde varlık ve olayların kendi tabiî ortamlarında incelenmesi olarak tanımlansa da gezi-gözlem sınıfa incelenmek istenen bazı nesnelerin getirilmesiyle de yapılabilir. Gezi-gözlem yöntemi ile öğrencilerin birden fazla
duyu organları devreye girdiği için bilgilerin anlaşılırlığı ve kalıcılığı daha
yüksek olmaktadır. Bu yöntem, öğretmenlerin derste işledikleri konularla
ilgili öğrencileri gerektiğinde fabrika, müze, doğa, orman gibi yerlere götürmeleri ile derste işledikleri konuların, bilgilerin daha anlamlı ve kalıcı
olmalarına yardımcı olmaktadır. Sınıfta ise, doğadan sınıfa getirilebilecek
bir kuş, taş, toprak ve bitki gibi farklı varlıklar da sınıfta öğrencilerle birlikte
incelenebilmektedir.
Drama yöntemi öğrencilerin toplumsal yaşam içerisinde karşılaşabileceği çeşitli durumları, olayları ve kuralları öğretmen yardımıyla oyuncu
olarak katıldığı farklı sahneler içinde ortaya koymasıdır. Bireye hangi durumlarda nasıl davranılması gerektiğini yaşayarak öğreten bir yöntemdir.
Bireyin iletişim kurma, problem çözme, dinleme, anlama ve akıcı konuşma
yeteneğini geliştirirken yaratıcılığını ve ifade becerisini arttırmaktadır.
Gösteri, öğretmenin öğrencilere bir şeyin nasıl yapılacağını açıklaması ve uygulamalı bir şekilde göstermesine dayanan işlemler bütünüdür.
Gösterip yaptırma yöntemi, öğretmenin öğrencilerin karşısında bir deneyi, işlemi, problemi ya da bir aletin nasıl çalıştığını uygulamalı olarak
göstermesi, açıklaması ve öğrencilere de uygulamalı olarak yaptırması ile
gerçekleştirilir. Öğrenciye kazandırılması hedeflenen işin nasıl yapıldığını
göstermek ve bunu yaparken işin genel hatlarını, ilkelerini kurallarını açıklamaya dayalı olan bu yöntem genellikle belirli bir grup önünde gerçekleştirilir. Gösteri yöntemi ile öğrencilere kazandırılmaya çalışılan hedef içerik,
toplumsal kurallar, psikomotor beceriler, toplumsal iletişim ve etkileşimle
ilgili olabilir.
Rol oynama, öğrencilerin kendi duygu düşüncelerini başka bir kimliğe
bürünerek ifade etmelerini sağlayan bir yöntemdir. Bu yöntemde öğrenciler, bireysel ya da grup olarak gerçek yaşamdaki bir durumu, olayı canlandırır. Öğretmenler rol oynamayı yapılandırır ve tartışmayı yönlendirir.
Öğrenciler ise, yeteneğini kullanarak ne kadar yaratıcı olabileceğini ortaya
koyar. Bu yöntemde, roller öğretmen tarafından dağıtılır, roller önceden
yazılıdır ve öğrenciler yazılı olan bu rolleri yerine getirirler.