ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNDE İLAÇ KULLANMA DURUMU VE İLİŞKİLİ FAKTÖRLER


Büyükdoğrucan A., Özdemir C., Türk G., Günay O., Balcı E.

15.Ulusal Halk Sağlığı Kongresi, Bursa, Türkiye, 2 - 06 Ekim 2012, ss.623-625

  • Yayın Türü: Bildiri / Tam Metin Bildiri
  • Basıldığı Şehir: Bursa
  • Basıldığı Ülke: Türkiye
  • Sayfa Sayıları: ss.623-625
  • Kayseri Üniversitesi Adresli: Hayır

Özet

Amaç: Yakın gelecekte, topluma belli alanlarda önderlik etmesi beklenen üniversite öğrencilerinin ilaç kullanma ve hekim önerilerine uyma konularında da topluma örnek olması gerekir. İlaç kullanımıyla ilgili kurallara uyma konusunda, sağlık dışı alanlarda okuyan öğrencilerin de sağlık alanında okuyanlar kadar bilinçli olması beklenir. Bu çalışma, Erciyes Üniversitesi’ne bağlı Sağlık Bilimleri Fakültesi ve Hukuk Fakültesi’nde okuyan öğrencileri, ilaç kullanma sıklığı ve biçimi açısından karşılaştırmak amacıyla yapılmıştır. Gereç ve Yöntem: Tanımlayıcı tipte olan bu çalışmanın evrenini Erciyes Üniversitesi Sağlık Bilimleri ve Hukuk Fakülteleri ilk üç sınıfında okuyan 679 öğrenci oluşturmaktadır. Araştırma verileri 2011–2012 eğitim-öğretim yılı bahar döneminde araştırmacılar tarafından hazırlanan anket formu yardımıyla toplanmıştır. Anket formunda öğrencilerin tanımlayıcı özellikleri, ilaç kullanma durumları ve reçeteli ilaç alma ve/veya kullanma durumlarına yönelik sorular yer almıştır. Araştırma için, Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Etik Kurulu’ndan etik onay ve ilgili fakülte dekanlıklarından idari izin alınmıştır. Anket uygulamasından önce, araştırma kapsamına alınacak öğrencilere araştırmanın amacı açıklanarak sözlü onamları alınmıştır. Araştırma kapsamına alınması planlanan 679 öğrenciden 42’sine üç ziyarete rağmen ulaşılamamış, 78’i çalışmaya katılmayı kabul etmemiş ve 13 anket verilerin yetersizliği nedeniyle iptal edilmiştir. Böylece toplam 546 öğrenci ile ilgili veriler değerlendirmeye alınmıştır. Veriler SPSS 13.0 programı yardımıyla değerlendirilmiştir. Veriler yüzde olarak ifade edilmiş ve grupların istatistiksel açıdan karşılaştırılmasında ki kare testi kullanılmıştır. Bulgular: Araştırma grubundaki öğrencilerin 167’si (%30.6) Hemşirelik Bölümü, 107’si (%19.6) Beslenme Bölümü ve 272’si (%49.8) Hukuk Fakültesi öğrencisidir. Tüm öğrencilerin 170’i (%31.1) erkek, 376’si (%68.9) kadındır. Öğrencilerin %10.4’ü bir kronik hastalığı olduğunu, %4.9’u kronik hastalık nedeniyle ilaç kullandığını ifade etmiştir. Kronik hastalık sıklığı ve kronik hastalık nedeniyle ilaç kullanma durumu açısından programlar arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır (P>0.05). Araştırma grubundaki öğrencilerin % 40.1’inin son 1 ay içerisinde kronik hastalığı dışında ilaç kullandığı belirlenmiştir. İlaç kullanma durumu açısından hemşirelik, beslenme ve hukuk öğrencileri arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır (P>0.05). Son 1 ayda öğrencilerin %28.2’si analjezik, %2.6’sı antipretik %10.6’sı antibiyotik, %1.1’i antidepresan ve %5.7’si diğer ilaçları kullanmışlardır. Bu ilaçların kullanılma sıklığı açısından fakülteler ve bölümler arasında anlamlı bir fark yoktur (P>0.05). Araştırma kapsamına alına öğrencilerin %47.4’ünün herhangi bir zamanda eczaneden reçetesiz ilaç aldığı belirlenmiştir. Eczaneden reçetesiz ilaç alma oranları Hemşirelik Bölümü öğrencilerinde % 46.1, Beslenme Bölümü öğrencilerinde %55.1 ve Hukuk Fakültesi %45.2 olarak bulunmuştur. Reçetesiz ilaç alma durumu açısından fakülteler ve bölümler arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır. Eczaneden reçetesiz alınan ilaçların çoğunluğunu analjezikler, vitamin ilaçları ve antibiyotikler oluşturmaktadır. Öğrencilerin %43.6’sı analjezik ilaçları, %15.9’u vitamin ilaçlarını, %9.2’si antibiyotikleri reçetesiz olarak aldığını ifade etmiştir. Öğrencilerin ilaç kullanımı ile ilgili genel davranışları incelendiğinde; %94.5’i reçete edilen ilaçları zamanında aldığını, %85.9’u ilaçları önerilen sıklıkta, %91.0’i önerilen dozda, %65.8’i önerilen sürece kullandığını; %84.4’ü ilacın son kullanma tarihine dikkat ettiğini, %48.8’si kendi ilacını başkasının kullanmasına izin verdiğini ve %34.2’si başkalarının ilaçlarını kullandığını ifade etmiştir. Reçete edilen ilaçları zamanında alma, ilaçların son kullanma tarihlerine dikkat etme ve başkalarının ilaçlarını kullanma açılarından gruplar arasında anlamlı bir fark bulunmadığı halde ((P>0.05), ilaçları önerilen dozda (P=0.001), önerilen sıklıkta (P=0.041) ve önerilen sürede kullanma (P=0.030) ve ilaçlarını başkalarına kullandırma (P=0.001) oranları açısından gruplar arasındaki farklar anlamlı bulunmuştur. Hemşirelik Bölümü öğrencilerinin ilaç kullanımıyla ilgili hekim önerilerine uyma oranları genel olarak Beslenme Bölümü ve Hukuk Fakültesi öğrencilerinden daha düşüktür. İlaçlarını başkalarına kulandırma oranı da Hemşirelik Bölümü öğrencilerinde diğer öğrencilerden daha düşüktür. Tartışma, Sonuç ve Öneriler: Araştırma grubundaki öğrencilerin %40.1’i son bir ay içerisinde kronik hastalık dışı nedenlerle ilaç kullanmıştır. Yılmaz ve arkadaşlarının (1) Elazığ’da Sağlık Yüksekokulu öğrencilerinde yaptıkları bir çalışmada, öğrencilerin %26’sının son bir ayda ilaç kullandığı saptanmıştır Gama ve arkadaşlarının (2) üniversite öğrencileri üzerinde yaptıkları bir başka çalışmada ise öğrencilerin %67.4’ünün geçen bir ay boyunca en az bir ilaç kullandıkları saptanmıştır. Görüldüğü gibi, öğrencilerin ilaç kullanma oranları açısından üniversiteler arasında büyük farklılıklar vardır. Araştırma grubundaki öğrencilerin %47.4’ünün eczaneden reçetesiz ilaç aldığı ve bu açıdan fakülte ve bölümler arasında anlamlı bir fark olmadığı belirlenmiştir. Üniversite öğrencilerinin yaklaşık yarısının eczaneden reçetesiz alması ve sağlıkla ilgili programlarda okuyan öğrencilerde bu oranın sağlık dışı programlardan farklı olmaması, toplumda reçetesiz ilaç kullanımının anlamlı bir sorun olduğunu ve üniversite öğrencilerinin sağlık hizmetlerinden yararlanmada engelleri olduğunu düşündürmektedir. Reçetesiz kullanılan ilaçların başında ağrı kesici ilaçlar gelmektedir. Üniversite öğrencileri üzerinde yapılan bir çalışmada, öğrencilerin %83.1’inin reçetesiz ağrı kesici ilaç kullandığı saptanmıştır (3). Araştırma grubundaki öğrencilerin yaklaşık %10’u reçetesiz antibiyotik kullanmıştır. Antibiyotiklerin gereksiz ve uygunsuz biçimde kullanımı halinde, antibiyotiklere direnç sorununun arttığı bilinmektedir. Araştırma kapsamına alınan öğrencilerin %94.5’inin reçeteyi zamanında aldığı, %85.9’unun önerilen sıklıkta kullandığı, %91.0’inin önerilen dozda ilaç kullandığı, %65.8’inin önerilen zamanda ilacı bitirdiği, %84.4’ünün ilaçların son kullanma tarihlerine dikkat ettiği, %48.7’sinin kendi ilaçlarını başkasının kullanmasına izin verdiği ve %34.2’sinin başkalarının ilaçlarını kullandığı görülmüştür. Reçete edilen ilaçları zamanında alma, ilaçların son kullanma tarihlerine dikkat etme ve ilaçları önerilen doz ve sıklıkta kullanma oranları oldukça yüksek olduğu halde, öğrencilerin yaklaşık üçte birinin ilaçları önerilen sürede kullanmaması dikkat çekicidir. Öte yandan öğrencilerin yaklaşık yarısının ilaçlarını başkalarının kullanmasına izin vermesi ve yaklaşık üçte birinin başkalarının ilaçlarını kullanması öğrencilerin ilaç kullanımı konusunda hatalı davranışları olduğunu göstermektedir. Hemşirelik öğrencilerinin ilaç kullanımı konusunda önerilere uyma oranlarının diğer öğrencilerden düşük olması, kendi bilgilerine daha fazla güvenmelerine bağlı olabilir. Ancak, ilaçların dozu, sıklığı ve süresi konularında hemşirelik öğrencilerinin bilgilerinin yeterli olması beklenemez. Sonuç olarak; araştırma kapsamına alınan öğrencilerin yaklaşık olarak %40’ının son bir ay içerisinde kronik hastalık dışında ilaç kullandığı, yaklaşık yarısının zaman zaman eczaneden reçetesiz ilaç aldığı, hekim tarafından reçete edilen ilaçları önerilen sürede kullanma, ilaçlarını başkalarına kullandırma ve başkalarının ilaçlarını kullanma konularında hatalı davranışların yüksek olduğu, ilaç kullanımı konusunda hekim önerilerine uyma oranlarının Hemşirelik Bölümü öğrencilerinde daha düşük olduğu belirlenmiştir. Tüm toplumun ve özellikle üniversite eğitimi alan kişilerin ilaç kullanımı konusunda daha bilinçli olması, özellikle antibiyotikler gibi ilaçların reçetesiz satışının önlenmesi ve sağlık çalışanlarının hekim önerilerine uyma konusunda tüm topluma örnek olması için çaba harcanmalıdır. Anahtar Kelimeler: İlaç kullanma, öğrenciler, bilgi Kaynaklar: 1. Yılmaz E, Karaca F, Uçar S, Yüce T. Sağlık yüksek okulu öğrencilerinin ilaç kullanma durumlarının incelenmesi. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi 2008; 3(8): 69 – 83. 2. Gama H, Correia S, Lunet N. Effect of questionnaire structure on recall of drup utilization in a population of university students. BMC Medical Research Metodology 2009; 9 (45): 1 – 9. 3. Acocella CM. Using diaries to assess nonprescription drug use among university students. Journal of Drug Edication. 2005; 35(4): 267–274.