Research Information System
in: OSMANLI KURUMLARI VE MEDENİYETİ TARİHİNE DAİR YAZILAR‐I, Alpaslan Demir,Samettin Başol, Editor, Editions (Norman Levine) , Konya, pp.167-200, 2024
Bu yazının konusu ilmiye mesleğinin giriş kapısı
olarak nitelendirilen mülâzemet sisteminin uygulanmaya başlandığı dönemden
Tanzimat Devri’ne kadar geçirdiği değişimlerdir. Osmanlı Devleti ilmiye
teşkilâtına giriş için yaklaşık dört asır boyunca, terminolojide mülâzemet
sistemi olarak adlandırılan bir yöntemi kullanmıştır. Çalışmanın amacı söz
konusu sistemin işleyişinde yaşanan problemlerin tespiti ve devletin çözüm
olarak uyguladığı değişimleri ortaya koyarak değerlendirmektir.
Osmanlı medeniyetinin karakterini yansıtan en önemli
müesseselerinden birisi ilmiye teşkilâtıdır. Sınıfın fiziki yapısı, kuralları,
işleyişi ve fonksiyonu zamanın ihtiyaçlarına göre klasik döneminde şekillenerek
devletin yıkılışına kadar devam etmiştir. Osmanlı alîmlerinin mesleğe girişte
tabi oldukları mülâzemet sisteminin çerçevesinin oluşması ve sonrasında
sorunsuz bir biçimde işlemeye devam etmesi için devlet yüzyıllar boyunca bir
çaba içerisinde olmuştur.
İlmiye teşkilâtına geçiş reayanın askerî sınıfa dâhil olabilmesinde en erişilebilir yolların başında gelmesinden dolayı mesleğin sunduğu avantajların da etkisiyle zamanla ilmiye tarikine rağbet artmıştır. Osmanlı otoriteleri mülâzemet sistemiyle, ilmiye sınıfını hem nicelik hem de nitelik bakımından kontrol altında tutmak istemiştir...