Research Information System
Motif Akademi Halkbilimi, vol.13, no.32, pp.1327-1336, 2020 (Peer-Reviewed Journal)
Türk
kültürünün retorik kaynaklarından ve ilk yazılı eserlerinden birisi olan
Kutadgu Bilig, doğruyu, iyiyi ve güzeli çeşitli sembolik şahsiyetler üzerinden
aktarmaktadır. Bu kapsamda Kutadgu Bilig’in yazarı devlet sisteminde ve toplum
yapısında görmek istediği düzeni aktarırken sembolik kişileri konuşturmakta;
iyi, kötü, güzel, çirkin, doğru, yanlış kavramlarının tanımlanmasına yönelik kalıplar
oluşturmaktadır. Söz konusu kalıplarda dikkati çeken önemli husus da düşman
imgesidir. Türk kültür belleğini oluşturan sözlü ve yazılı ürünlerde tip
çalışmaları sıkça yapılmaktadır. Genellikle olumlu tiplerin üzerinde yoğunlaşan
söz konusu çalışmalarda birbirinin tamamlayıcısı ve zıttı olan olumsuz, kötü
tiplerin özellikleri yüzeysel olarak geçilmektedir. Bu bağlamda makalede
örneklem yöntemi kullanılarak Kutadgu Bilig’de düşman tipi kavramı ve bu tipin
özellikleri belirlenmeye çalışılmış, seçilen örneklerden hareketle düşman
tipini meydana getiren özellikler üzerinde detaylı şekilde durulmuştur. Söz
konusu imgeler halkbilimi sözlü ve yazılı eserlerinde daha önce ele alınan düşman
tipi ile karşılaştırılmış benzer ve farklı noktaları ortaya konulmuştur. Düşman
tipinin genel özellikleri, edebî eserlerdeki tasvirî düşman tipinin Türk kültür
ekolojisi içerisindeki konumu, mitten-destana, destandan-halk hikâyelerine,
halk hikâyelerinden-anonim türlere kadar birçok edebî türden
hareketle tartışılmıştır.