Akademik Veri Yönetim Sistemi
Bilimname, cilt.2021, sa.44, ss.83-129, 2021 (ESCI)
Dini bir ritüel olan hutbe; sadece uyarı, hatırlatma, bilgi verme veya aydınlatma
vasıtası olmayıp ve fakat aynı zamanda bir dini sosyalleşme aracıdır. Dini
sosyalleşme, farklı unsurlarla etkileşim halinde yaşanan bir süreç olup hayat
boyu sürer. Müslüman birey de hayat boyu zorunlu olan Cuma ibadetine bağlı
olarak hutbelerle muhataptır. Bu çalışma Cuma hutbelerinin süreleri,
uzunlukları, kelime sayıları ve cümle uzunlukları üzerine odaklanmıştır.
Hutbelerin dini iletişim olgusu ekseninde, mevcut yapısal özellikleri ile cemaate
yönelik etkin bir “mesaj” olup olmadıkları tartışılmıştır. Farklı yaş gruplarındaki
alıcı toplulukta (cemaatte) dini sosyalleşme süreçlerinin gerçekleşebilme
potansiyeli irdelenmiştir. Öncelikle öncü çalışmalar incelenmiş, literatür
taraması neticesinde elde edilen veriler kategorize edilerek yorumlanmıştır.
Araştırma sürecinde 2014-2019 yılları arasında Diyanet İşleri Başkanlığınca
hazırlanıp camilerde okutulan hutbelerden 30 tanesi tesadüfi örneklem yoluyla
seçilmiştir. Seçilen hutbeler içerik analizi yöntemi ile detaylı bir bir şekilde
incelenmiş ve hutbelerin süreleri ile cümle uzunlukları ortalama olarak tespit
edilmiştir. Hutbelerde Türkçe bölümün ortalama sekiz dakika sürdüğü, Arapça
ile beraber sürenin on üç dakikayı bulduğu görülmüştür. Sadece dinleme odaklı
ve tek taraflı gerçekleşen bu dini iletişimin dinleyici gruptaki farklı yaş grupları
da hesaba katıldığında dikkat süresini aştığı görülmüştür. Hutbelerdeki
cümlelerin kelime sayıları analiz edilerek cümle uzunlukları saptanmıştır.
Ortalamalar hesaplandığında, metinlerde %20 oranında uzun ve çok uzun
cümlelerle karşılaşılmıştır. Bu durumun dinleme, algılama ve anlamlandırama
süreçlerine etkisinin olumsuz yönde olacağı değerlendirilmiştir. Hutbelerde yeni
genç kuşak “z” kuşağına ve dezavantajlı gruplara yönelik güncel unsurlar
bulunup bulunmadığı da değerlendirilmiştir. Mevcut koşullarla hutbe
metinlerinin dini sosyalleşme süreçlerinin ve dini iletişimin gerçekleşmesinde
aksaklıklara neden olabildiği değerlendirmesi yapılmıştır.
Anahtar kelimeler: Din sosyolojisi, Hutbe, Dini iletişim, Dini sosyalleşme,
Diyanet, Cuma namazı
Khutbah, which is a religious ritual; it is not only a means of warning, reminder,
information or enlightenment, but also a means of religious socialization.
Religious socialization is a process that is experienced in interaction with
different elements and lasts throughout life. A Muslim also deals with khutbas
depending on Friday prayer which is lifelong mandatory. This study focuses on
the duration, length, word count and sentence length of Friday khutbahs. It has
been discussed whether the khutbahs are an effective “message” for the
community with their existing structural features in the axis of religious
communication fact. The realization potential for religious socialization
processes in the receiving community of different age groups (congregation) was
explored. First of all, pioneering studies were examined, and the data obtained
as a result of the literature review were categorized and interpreted. During the
research process, 30 of the khutbahs prepared by the Presidency of Religious
Affairs and sermonized in mosques between 2014 and 2019 were chosen by
random sampling. The selected khutbahs were subjected to a detailed evaluation
by content analysis method. The duration of sermons and length of sentences
were calculated and average duration and average sentence lengths were
determined. It has been observed that the Turkish section in khutbahs lasts an
average of eight minutes, and it reaches thirteen minutes together with Arabic.
It has been observed that this religious communication, which is only listeningfocused and unilateral, exceeds the attention span when different age groups in
the listener group are taken into account. The sentence lengths were determined
by analyzing the word numbers of the sentences in the khutbahs. When the
averages are calculated, 20% long and very long sentences were encountered in
the texts. It was evaluated that this situation would have a negative effect on
listening, perception and interpretation processes. It was also evaluated whether
there are up-to-date subjects for the new young generation "z" generation and
disadvantaged groups in the sermons. It has been evaluated that the khutbah
texts can cause disruptions in the realization of religious socialization processes
and religious communication under the current conditions.