Research Information System
SİYER YAYINLARI, İstanbul, 2022
Sâmerrâ- Surre men raâ
Abbâsîlere yarım asrı aşan bir süre (58-56 yıl) başkentlik yapan
Sâmerrâ’yı ele alan bu kitapta, şehrin 221-279/836-892 yılları arasında
kuruluşu, topografik ve fiziki yapısı, sosyo-kültürel ve ekonomik durumu
incelenmiştir. Sâmerrâ coğrafî konum olarak Bağdat ile Musul arasında Bağdat
şehrinin yaklaşık 125 km. kuzeyinde Dicle Nehri’nin doğu yakasında yer
almaktadır. Bağdat halkı ile Türkler arasındaki sıkıntıları gidermek için
Halife Muʻtasım 220/835’te yeni bir şehir kurmaya ve Bağdat’tan ayrılmaya karar
vermiştir. Şemmâsiye, Beredân gibi yaklaşık bir yıl süren yer arayışları
neticesinde Sâmerrâ şehrinin yeri tespit edilmiş ve 221/836’da inşaat
çalışmaları başlamıştır. Askerler için inşa edildiği için el-Asker ismiyle de
anılan şehir hızla gelişme göstermiş, döneminin en büyük beş şehri arasına girmiştir.
Şehri görenler çok beğendikleri için Surre men raâ demişlerdir. Sâmerrâ şehri
cami merkezli kurulan İslâm şehirlerinden farklı olarak hilafet merkezli
kurulmuştur. Bunlardan sonra merkez caminin, caddelerin ve çarşıların yeri
tespit edilmiştir.
Halife Mütevekkil ile başlayan Sâmerrâ
şehrini terk etme girişimleri halife Muʻtemid ile gerçekleşmiş, Bağdat’a
yerleşen halife orada ölmüştür. Ondan sonra başa geçen yeğeni halife Muʻtazıd döneminde
Abbâsîlerin başkenti yeniden Bağdat olmuştur. Abbâsîlerin ikinci hilafet
merkezi olan ve nüfusunun bir milyona ulaştığı tahmin edilen Sâmerrâ şehri
kuruluşundan elli sekiz yıl sonra hızlı bir yok olma sürecine girmiştir. Sâmerrâ
şehri başkent olmasının yanı sıra siyasi, dînî ve kültürel gibi çok farklı
motifleri içeren özellikleriyle İslâm tarihinde Sâmerrâ Dönemi olarak haklı bir
şöhrete kavuşmuş ve tarihe iz düşmüştür.