Research Information System
in: Kemalpaşazâde Felsefe-Din-Edebiyat Araştırmaları (2 Cilt), Prof. Dr. Murat DEMİRKOL,Doç. Dr. Yusuf ŞEN,Arş. Gör. Hayriye Özlem SÜRER,Arş. Gör. Ahmet Şehit TUNA, Editor, Fecr Yayınevi, Ankara, pp.72-85, 2022
İçtihat, sürekli gelişen ve değişen olaylarla birlikte İslam’ın başlangıcından itibaren zorunlu olarak ortaya çıkmıştır. İçtihadın olduğu yerde ihtilaf da kaçınılmazdır. Mezhep içi fıkhî ihtilafları bilmek ise, mezheplerin
oluşum ve gelişimini anlamaya katkı sunacaktır. Bu ihtilafların arka planını
yani sebep ve delillerini bilmenin fıkhı anlamaya katkısı olacaktır.
Hanefî mezhebi, yalnızca ismini almış olduğu Ebû Hanîfe tarafından
değil, onun öğrenci ve arkadaşları tarafından sistemli bir şekilde kurulmuş
bir mezheptir. Ebû Hanîfe ile aynı konumda görülmeseler de İmameyn’in
görüşlerinin mezhepte ayrı bir önemi vardır. Bazı hukukçulara göre Ebû
Hanîfe, Ebû Yûsuf ve Muhammed’in her biri müstakil birer müçtehiddi.
Bazı hukukçulara göre ise baştan beri Ebû Hanife’nin etrafında mezhep
şekillenmiştir. Her iki durumda da İmameyn’in İmam’dan farklı görüşte
olmaları içtihadın doğası gereği kaçınılmaz bir durumdur.
İbn Kemal Paşa’nın meşhur tasnifine göre sadece mezhepte müçtehit
konumunda olanlar kurucu imama muhalefet edebilir ki İmameyn bu sınıfa girmektedir. Delilsiz bir muhalefet ile delile dayalı bir görüş farklılığı
aynı kategori içerisinde değerlendirilemez. Zamanın değişmesiyle içtihatların değişmesi örneğinde olduğu gibi her farklılık da muhalefet sayılamaz.
Bu çalışmayı yapmamızdaki amaç da Hanefi mezhebi içinde içtihadın
genel ihtilaf sebepleri arasında yer alan zamanın değişmesinin içtihatlara
etkisini Kemalpaşazade’nin bakış açısıyla açıklamaktır. Kemalpaşazade,
Hanefi mezhebine mensup imamların farklı görüşlerine örnekler de vererek üç imam arasındaki zamana dayalı olduğu söylenen ihtilafların gerçekten zamana ve örfe mi dayandığını yoksa bir delil ve yöntem farklılığıyla
mı ihtilaf ettikleri sorusuna cevap vermiştir.
Anahtar Kelimeler: İçtihat, İhtilaf, Mezhep, Zaman, Örf