Research Information System
in: İslam Düşüncesinde Eleştiri Kültürü ve Tahammül Ahlakı-II, Teceli Karasu,Mahsum Aytepe, Editor, Ensar Nesriyat, İstanbul, pp.147-166, 2021
Hanbelîlik ve Eş’arîliğin ayrıştığı
nokta, nasları anlama biçimleridir. Hanbelîler, nasların zahirine tutunmak ve
aklın rolünü, şahit ve teslim olmak seviyesine indirgemiştir. Eş’arîler ise
Eş’ari’nin, akıl ve nakil birlikteliğine dayalı kelam yöntemini izlemiştir. Bu
iki anlayışın temsilcileri zamanla birbirlerinin fikirlerini, doğru-yanlış şeklinde
kategorize etmiş, karşılıklı tartışmalara, hatta kavgalara kadar işi
götürmüştür. Buna misal, İbn Teymiyye ve muhalifleri arasında geçen tartışmalar
ve gerçekleşen hadiselerdir. Bir Hanbelî olarak İbn Teymiyye, Ashabü’l-Hadis
geleneğinin mirasına sahip çıkarken, muhalifleri olan Eş’arîler onun nasları
anlayış biçimine karşı çıkmış ve bu, ilmî bir ihtilafın ötesinde, hasmâne
tutumların sergilenmesine, iftiralara ve hapsettirmelere kadar gitmiştir.
Mezhep mensuplarının birbirine müsamaha ile yaklaşması ve tarihteki üzücü
hadiselerin tekrar etmemesi gayesiyle yaptığımız bu çalışmamız, Hanbelî ve
Eş’arîler arasındaki anlayış farkını, bunun tarihsel süreçte nasıl
derinleştiğini göstermesi bakımından önemlidir.